Haritanın önemli özelliklerinden biri de; yeryüzü şekillerinin düşey düzlem üzerindeki görüntüsünü ifade eden yükseltilerin (rölyef) doğru ve anlaşılabilir şekilde yansıtılmasıdır. Bu amaçla eşyükseklik eğrileri, taramalar, renk kademeleri, gölgeleme ve kabartma gibi,çizim ve yapım teknikleri, ayrı ayrı veya birkaçı birlikte kullanılarak gösterilir.
Kabartma haritalar; arazinin yapısını, doğada olduğu gibi üç boyutlu olarak yansıtan, karton, branda bezi; balmumu, balmumu reçine karışımı, alçı veya plastik ağırlıklı malzemeden çeşitli yöntemlerle yapılmış haritalardır. Arazi, bu haritalarda belli bir yükseklikten bakılıyormuş gibi üç boyutlu olarak görünür.
Bu eserde örnekleri verilerek açıklanan "Tarihi Kabartma Haritalarımız" dünyada kabartma harita uygulamasının ilk özgün örnekleri arasında yer almaktadır. Herbiri bir tablo güzelliğinde olduğu kadar, üzerindeki hat yazılarıyla, çerçeveleri ve çerçeveler üzerindeki süslemeleriyle bezeme sanatının eşsiz, büyüleyici örneklerini sunarlar. Bazılarında, harita içindeki önemli tarihi ve dini yerlerin yağlıboya resimleriyle bu resimleri gösteren yerlerde geçen tarihi olayları anlatan yazılar yer alır. Haritaları yapanların üstün vatan sevgisi ve çoşkularıyla çizilen bu yağlıboya resimlerle yazıları bir kuyumcu özeni ile işlenmiştir. Eserde birinci harita olarak yer alan "Çanakkale Kabartma Haritası" mükemmellik ve güzelliğin yanısıra, üzerindeki açıklamalarla Çanakkale Savaşları Destanını özetleyen, Müttefik deniz harp gücünü ve 18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi sırasında bu güce verdirilen kayıpları yansıtan, önemli tahkimat ve yerlerinin resimlerini dost ve düşman muharebe hatlarını gösteren tarihi bir belge niteliğindedir.
"Girit ve Rodos Adaları Kabartma Haritası" ve Alman İmparatoru İkinci Wilhelm'in Filistin ziyareti anısına yapılan "Anadolu Kabartma Haritası" ile "Kudüs ve Filistin Kabartma Haritası" Osmanlı İmparatorlugu'nun cografi alanları kadar güç ve kültürünü de gösteren ilginç resimlerle süslenmiş özgün kabartma harita örnekleri arasında yer alır.
Kabartma haritaların bir kısmı. “Çanakkale Boğazı”-“Kafkaslar” - “Edirne” -“Girit ve Rodos Adaları” gibi belli bir coğrafi yere ait tek "münferit" haritalar şeklinde yapılmışlardır. Bir kısmı ise, daha geniş bir bölgeyi içine alan, aynı ölçekli haritalar topluluğu, haritalar serisi şeklinde üretilmiş paftalar gurubudur.
Harita serisi şeklinde üretilmiş kabartma haritalar: "Rumeli" - "Yunanistan" - "Bosna-Hersek" - "Sırbistan" "Bulgaristan" - "Romanya" ve kısmen "Avusturya"yı kapsamına alan 42 kabartma haritadan oluştuğu bilinmektedir. Üzülerek belirtelim ki, bugün bu 42 paftadan elimizde ancak 13 harita bulunmaktadır. Tek olarak yapılmış kabartma haritalardan 23 adedi de çeşitli kuruluşlarımızda korunmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda ancak 36 kabartma harita tesbit edilebilmiştir.
Bunlardan dördü Kara Harp Okulu'nda, dokuzu Askeri Müze ve Kültür Sitesi'nde, üçü Topkapı Sarayı Müzesi'nde ve yirmisi Harita Genel Komutanlığı'nda bulunmaktadır. Genelkurmay Başkanlığı'nda bulunan kabartma haritalar yapım tarihleri (1925 lerden sonra) ve birinin de yabancılar tarafından yapılmış olması nedeniyle "Tarihi Kabartma Haritalarımız" niteliğinde değillerdir.
Elimizde bulunan haritadan 2-3 tanesi dışında, çok iyi durumdadırlar. Harita Genel Komutanlığı'ndaki eserler, 1966 yılında Askeri Müze'den Ankara'ya getirildiğinde Müh.Yzb.Nusret Gülün'ün (E. Albay) eşsiz ustalığı ile onarılmış, daha sonra sürekli bakımları yapılmıştır. Yeni bulunan "Edirne Kabartma Haritası" dışında hepsi çok iyi durumdadırlar. Askeri Müze ve Kültür Sitesi'ndeki eserlerden köşeleri kırılmış Plevne Paftaları ile İstanbul Boğazı ve çevresi haritası dışında, diğerleri iyi durumdadır. Kara Harp Okulu'ndaki kabartma haritalar da genelde iyi durumdadırlar.
Ülkemizde kabartma harita yapımı Türk haritacılığının tarihi gelişimine ve ihtiyaçlarına uygun olarak çeşitli aşamalardan geçti. 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinden sonra, 1880 yılında "Erkan-ı Harbiye Umumi Reisliği" (Genelkurmay Başkanlığı) kuruluşu içerisinde teşkilâtlandırılmış olan "Beşinci Şube" harita ve fen işleriyle görevlendirildi. Haritacılığa büyük önem verilmeye başlandı. Bir yandan çağdaş teknolojiyi bilen ve kullanan insan gücü yetiştirilmesine özen gösterilirken, diger yandan yeni alet ve malzemelerin sağlanması imkânları artırıldı. Ülkenin ihtiyacı olan harita üretiminin karşılanması hedef alındı.
1880 li yılların başında özellikle Kara Harp Okulu'nda haritacılık eğitimine yardımcı olmak ve taktik ihtiyaçları karşılamak amacıyla okulun genç topografya ve arazi ölçüm öğretmenlerinin öncülüğünde kabartma harita yapımına ağırlık verildi. 1884 Yılından sonra taktik ihtiyaçlar ön plana çıkarak kabartma harita yapımının gelişmesini sagladı. Bu alana büyük önem verildi ve özen gösterildi. Bu durum 1900 yılına kadar devam etti. Bu tarihten sonra kabartma harita üretimine verilen önem azaldı. Çizgi harita ihtiyacı ön plana çıktı. Türk haritacılığı nitelik ve nicelik bakımından çizgi harita ağırlık merkezi etrafında gelişmesine devam etti.
Tarihi Kabartma Haritalarımızın en son örneği, 1919 yılında, özel istek üzerine. Çanakkale Savaşları anısına, Tuggeneral Halil lbrahim tarafından yapılan 1/25.000 ölçekli "Çanakkale Boğazı ve Savaşlarını Gösteren Kabartma Harita"dır.
Harita Genel Komutanlığı'nda 1966 yılında "Kabartma Harita Şubesi" kuruluncaya kadar, bir kaç özel çalışma dışında kabartma harita yapılmadı. Bugün adı geçen şubenin çok iyi yetişmiş asker ve sivil uzman ve personeli, çoğu bilgisayar donanımlı en gelişmiş alet ve cihazları kullanarak ülkemizin ihtiyacı olan kabartma haritaları üretmektedirler.
ÇANAKKALE BOĞAZI VE SAVAŞLARI KABARTMA HARİTASI 
Özellikleri : Bu harita, Çanakkale Boğazı ve ağırlıklı olarak Gelibolu Yarımadasını içine alır. Emekli Tuğgeneral Cerrahpaşalı Halil Bey (Halil İbrahim) tarafından yapılmıştır. Ağaç zemin üzerine bez kaplanarak, denizler ve göller maviye boyanmıştır. Arazi, eşyükseklik eğrilerine uygun olarak tabaka tabaka kesilmiş kartonların birbiri üzerine yapıştırılması ve oluşan basamak aralıklarının balmumu, reçine karışımı ile doldurulup rötuş yapılması suretiyle gösterilmiştir. Modelin üstü ayrıntıları göstermek üzere, farklı renklerle yağlıboya ile boyanmıştır. Yazılar doğrudan arazi ve deniz üzerine, elle yazılmıştır. Gerekli açıklamaları içeren ek bilgi yazıları ise, süslemeli ayrı kağıtlara yazılarak, harita üzerindeki yerlerine yapıştırılmıştır. Bu harita, 4.5 santimetre genişliğindeki sade bir ahşap düz çerçeve içindedir.
Harita üzerinde, haritadan başka dört ayrı değişik olay ve bilgi verilmektedir. Bunlar:
Sultan Mehmet Reşad tuğralı ve Çanakkale Şiiri
Çanakkale Savaşı'na katılan Müttefik Donanması
Küçük ölçekli Marmara Denizi genel durum haritası
18 Mart 1915 Çanakkale Zaferini anlatan yazı.
18 Mart 1915 Çanakkale Savaşı hakkında bilgi Kabartma Haritanın en altında ve iki sütıın olarak, yer almaktadır.
İSTANBUL BOĞAZI KABARTMA HARİTASI Özellikleri : Bu harita, İstanbul Boğazı ve boğazda birleşen iki kıta, Asya ve Avrupa, Karadeniz ve Marmara kesiti ile çok güzel şekilde yapılmıştır.
Model, mukavva zemin üzerine balmumundan yapılmış, üzeri toprak boya ile boyanmıştır. Denizler mukavva üzerine yapıştırılan bezin üzeri maviye boyanarak gösterilmiştir. Önemli coğrafi özellikler ve yerleşim birimleri harita üzerine gayet ince ve güzel bir yazı ile elle yazılmıştır.
Yapanlar ve yapım yılı hakkında bilgi edinilememiştir. Çerçevesi orijinal degildir, sonradan yapıldığı sanılan 5.5 santimetre genişliginde basit ahşap bir çerçeve içindedir.
Harita Genel Komutanlığı Haritacılık Müzesi, Ankara. Ölçeği 1/37.500, 74x106.5 cm.
PLEVNE VE İSTİHKAMLARI KABARTMA HARİTASI Özellikleri : Çok sade olan bu harita Plevne şehri ve 1877 Şanlı Plevne Savunması'ndaki Osmanlı istihkâmları ile karşısındaki Rus istihkâmlarını gösterir.
İlk olarak yapılmış ve diğer haritalara göre çok küçük boyutludur. Bu harita iki kopyadır. Aynı kalıptan, alçı olarak çoğaltılmıştır. Zamanla başka kopyalarının da ele geçmesi ihtimali vardır. Coğrafi özellikler ve yazılar çukur olarak yazılmış olup askeri istihkâmlar ise kabartma şeklinde haritaya işlenmiştir.
Birinci haritanın sol üst köşesinin 10x17 santimetrelik kısmı kırıktır. Kırılan parçası noksandır, çerçevesi yoktur. İkinci kopyanın bazı yerleri kırılmış ise de, parçaları mevcuttur. Bu ikinci haritanın 3 santimetre genişliginde, ahşap üzerine çok ince alçı sıvanmış bir çerçevesi vardır.
İstihkâm işaretlerinin başlamasından hemen önce Plevne Şehri bulunmaktadır. Plevne'nin etrafında Osmanlı birlik ve istihkâmları; bunların etrafında da daire şeklinde yerleşmiş Rus birlik ve istihkâmları yer almaktadır. Rus istihkâmlarının altında birkaç yerde "Rus Ordusu" yazılmıştır.
Haritaların sol üst köşelerinde bir ay içinde "Plevne ve istihkâmatı - 1294" yazısı; sağ üst köşelerinde yine bir ay içinde mühür gibi "Gazi Osman Paşa ve refaketinde bulunan Asakir-i Zafer- i Maşeri-i Şahane (Gazi Osman Paşa ve beraberindeki Askerlerin ortaklaşa muhteşem zaferi) şerefine tanzim olunmuştur - 1294" (1878) yazısı bulunmaktadır.
Rodos Adası Rodos Adası 360 kuzey enleminde, 26° doğu boylamında bulunmakta olup yüzölçümü 1100 km2 dir. Mevcut halkı 4000'e ulaşmakta, tahminen yarısı İslam, kalanı çeşitli milletlerdendir. Toprağı verimli, ürünü boldur ve yönetim merkezi Rodos şehridir.
Haritanın sol alt köşesinde Girit Adası’ndaki Hanya Kalesi’nin; sağ alt köşesinde Rodos Adası'ndaki Rodos Kalesinin çok güzel birer kabartma maketi bulunmaktadır. Haritanın alt kısmında tam ortada iki yana doğru açılan çok değişik tarzda çizilmiş bir Osmanlı Arması içinde de harita ile ilgili açıklayıcı yazı ve yapım türü vardır. Armanın içinde Kara Harp Okulu matbaasında basılmıştır. Aynı okulda Arâzi Yapısı dersi, hoca yardımcısı Teğmen Halil (Halil Ibrahim Bey) tarafından kabartma harita şeklinde çalışılmış olan meşhur Girid ve Rodos Adaları'dır. Sene 1301 (1895) yazıları, armanın altında güzel bir çerçeve ile çevrilmiş ayrı bir yazı bölümü vardır. Bu yazıda, haritadaki önemli yerlerin isimleri, verilen numaralara göre sıralanmıştır.
Haritanın bir birine geçme iki çerçevesi vardır. 6 cm. genişliğindeki süslemeli iç çerçeve ve köşeleri alçı oymalarla süslü 12 cm. genişliğindeki altın yaldız kaplama, ahşap dış çerçeve orijinal olup üzerinde koruma camı bulunmaktadır. İç çerçevenin dört köşesinde tahtadan oyma birer ay vardır. Buradaki gibi ay şeklindeki çerçeve bir de Kara Harp Okulundaki "Teselya Bölgesinin" kabartma haritasında bulunmaktadır.
Harita Genel Komutanlıgı Haritacılık Müzesi. Ar Tarihi 1883, Ölçegi 1/250.000, 78.5x119.5 cm.
OSMANLI AVRUPASI EL IŞLEME NAKIŞ HARİTASI Özellikleri : Osmanlı Avrupası nakış haritası, Osmanlı İmparatorluğunun 20. yüzyıl başlarında Avrupa'daki topraklarını göstermektedir. Çok güzel bir haritadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun büyük coğrafi alanı, kadife kumaş üzerine ipek ibrişim ile elle işlenmiştir. Yazıları da çok büyük özenle, aynı şekilde el ile işlenmiştir.
Haritanın sağ alt köşesinde bir çerçeve içinde, üstünde (kilometre yazılı) ölçek çizelgesi (50 75 100 km) ve bunun altında "Avrupa-i Osmani" (Osmanlı Avrupası) yazısı bu yazının da altında, yapanların adları işlenmiştir.
İşleme Harita, üst ve alt kenarlarında 10'ar cm, sağ ve sol kenarlarında 8'er cm. genişliğinde haritadan taşma yaparak, çerçeve vazifesi de gören, kahverengi ipek kadife bir kumaş üzerine konmuştur. İpek kadifenin uzunluğu "85x121 " cm. dir. Kadifenin üst kenarına, yaklaşık 10 santimetre genişliğinde, yaldız boyalı, ahşap üst askılık, alt kenarına da silindirik bir pirinç ağırlık askılığı konmuştur. Üst askılığın ortasına, meşe dalları biçiminde metal bir ay, ayin içinde üstünde Sultan Abdülhamid'in tuğrası bulunan Osmanlı arması konmuştur. Çok güzel ve özgün bir eser olmanın yanısıra 1903-1923 tarihleri arasındaki yirmi yıllık sürede kaybettiğimiz toprakları gösteren, tarihi bir belge olarak da değerlendirilebilir.
Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı. İstanbul Arşiv No. 807. Tarihi 1903, 65x104 cm.
DÖMEKE SAVAŞI EL İŞLEME NAKIŞ HARİTASI Bu eserin Dömeke Savaşı'na ait oldugu kayıtlarda belirtilmektedir.
Özellikleri : Dömeke Savaşının anısına, ipek kumaş üzerine, ipek ibrişimle, elle işlenmiş bir nakış tablodur. 10 cm. genişliginde, verniklenmiş, ağaç oyma güzel çerçevesi ile resim, birbirini uyumla tamamlamaktadır.
Çerçevenin içine 66x82 cm. çapında (resim boyutu bu kabul edilmiştir) açık mavi bir karton konmuş ve kartonun içi, 51.5x62 cm. olan elips şeklinde oyularak oluşturulmuş çerçeve içine resim konulmuştur. En üstte Sultan Abdülhamid'in tuğrası, tuğranın altında, bir ay içinde "Bedr Savaşı'nda toplanan kahramanlar gibi ünlü olan Abdülhamid" yazılıdır. Elipsin bütün içi çok güzel büyük bir Osmanlı Arması ile işlenmiştir. Bunun üzerine tam ortaya zeytin dallarına benzer şekilde bir çerçeve konulmuş, 24x18 cm. ve kahverengindeki bu çerçeve içine yağlıboya resim mükemmelliğinde tepeler ve ağaçlar, onun önünde komutanlarının atlarını tutan üç seyis (herbiri ikişer at tutmaktadır) sol kenarda, bir topun toparlağı (mühimmat sandığı), ön planda görevini tam bir başarı ile yerine getirerek, huzur içinde bataryanın toplarından birini, tekerlek ve kundak kollarından tutarak toparlağa bindirme (bağlama) ve yeni görevler alma hazırlığında olan komutan ve topçular görülmektedir. Bu çerçevenin de üstünde tam ortada bir Osmanlı Arması daha bulunmaktadır.
Askeri müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı. İstanbul Arşiv No. 10095, Tarihi 1900, 66x82 cm.Kaynak :
http://kvmgm.kultur.gov.tr
